Praten over gevoel om mentale gezondheid te bevorderen met Mijn Masker Af
Stel jezelf eens voor op een bootje op de oceaan. Je ene peddel staat symbool voor je gevoel, de andere voor je rationaliteit. Gebruik je maar een peddel, dan ben je uit balans en zul je op de plek rondjes maken, die je misschien zelfs in een draaikolk doen belanden. Gertie Mooren is oprichter van stichting Mijn Masker Af en gebruikt de metafoor in de lesmethode Begrijpend Leven die ze ontwikkeld heeft voor kinderen, jongeren en ouders die te maken hebben met verlies in hun leven. Begrijpend Leven biedt handvatten om het gesprek aan te gaan en te helen, thuis of op school.
Brieven schrijven
Mijn Masker Af is opgericht in 2014. Rouwtherapeut Gertie werkte veel met jongeren en merkte dat de een na de ander dezelfde vragen had: hoe ga je om met vrienden? Met je familie? Welke gevoelens laat je zien? Houd je je masker op? En bij wie mag het af? Gertie: ‘Ik vroeg aan deze jongeren of ze niet eens bij elkaar wilden komen, maar dat vonden ze te spannend. Om toch de verhalen te delen, heb ik hen toen gevraagd het anoniem op te schrijven in de vorm van een brief. Het lezen van elkaars brieven vonden ze fijn: ze konden hun eigen verhaal vertellen en de ander helpen.’ Om meer jongeren te bereiken die wellicht iets aan het boek zouden hebben, bracht Gertie de gebundelde brieven dat jaar in eigen beheer uit. Gertie: ‘En al snel volgde er een tweede, derde en vierde druk. Het boek wordt nog steeds verkocht.’
Voor jongeren, door jongeren
Gertie werd benaderd door een organisatie in de uitvaartzorg om een presentatie te geven over omgaan met verlies bij jongeren. Ze besloot hiervoor de hulp in te roepen van de ervaringsdeskundigen die ze in haar praktijk zag, want wie kon er beter vertellen over verlies dan de jongeren zelf? Zo ontstond een vast concept: een groep van ongeveer tien jongeren rouleerde, en telkens ging er een met Gertie op pad om deze presentaties te verzorgen. Gertie: ‘Het was helend van twee kanten: de jongeren konden hun verhaal doen, maar ook ouders of docenten die de presentatie bijwoonden, leerden wat hun kind of de leerling doormaakte.’ Toch was het rendement van de presentaties voor de jongeren onvoldoende: zij wilden graag spreken met hun leeftijdsgenoten, die zich het meest met hen konden vereenzelvigen. Het leidde ertoe dat Gertie een format ontwikkelde voor het onderwijs.
Verlies in allerlei gedaanten
Binnen Mijn Masker Af kan verlies zich voordoen in allerlei gedaanten: bij een scheiding, bij de afwezigheid van een ouder, bij armoede of pesterijen in de klas, een eetstoornis of het ontdekken van je geaardheid. Gertie: ‘Want ook je oude zelf kun je soms een beetje verliezen.’ Mijn Masker Af wil verlies en het hiermee gepaard gaande verdriet dan ook veel meer normaliseren en grotere problemen voor zijn. Gertie: ‘We willen openheid creëren met betrekking tot de gevoelens van kinderen en jongeren; onze lessen gaan over wie je bent en waarom je doet zoals je doet. Daarmee heeft het programma ook een preventieve werking.’
Van basisschool tot lerarenopleiding
Mijn Masker Af richt zich op jongeren van ongeveer 12 tot 30 jaar. Gertie: ‘We verzorgen veel lessen voor scholieren in het voortgezet onderwijs, maar geven ook gastlessen op de lerarenopleiding van Fontys Hogeschool. Heel fijn, want deze studenten nemen het geleerde mee het onderwijs in. Op dit moment bezin ik me ook op een programma voor het basisonderwijs, waarbij leerlingen gedurende hun basisschooltijd een ‘koffer’ vullen met tools, handvatten die helpen beter om te gaan met tegenslagen. Het thema verlies en hoe je hiermee kunt omgaan verdient wat mij betreft maatschappijbreed aandacht en hoe eerder je er aandacht aan besteedt, hoe meer mentale problematiek je kunt voorkomen op latere leeftijd.’
Ervaringen delen in de les
De lessen doen qua vorm enigszins denken aan het van oorsprong Amerikaanse Challenge Day, dat in Nederland bekend werd als Over de streep. Mijn Masker Af begint met het complete verhaal van twee jongeren van de stichting die vertellen over hun ervaring met verlies. Daarop volgt een balspel waarbij leerlingen met ‘ja’ of ‘nee’ kunnen aangeven of ze wel of niet willen vertellen over hun ervaring en hierbij de bal houden of doorgeven. In de les wordt openheid en veiligheid gecreëerd en in deze context blijkt iedereen met verlies te maken te hebben. Vervolgens staat de vraag centraal hoe je omgaat met je gevoelens en gedachten: mag je op je eigen kompas varen, of ben je loyaal aan iedereen?
Brieven schrijven
De les beslaat meestal twee uren en eindigt met het schrijven van een brief. De brieven worden verzameld en dezelfde dag nog door de jongere van Mijn Masker Af gelezen en beantwoord. De inhoud ervan varieert: jongeren hebben respect voor de leeftijdsgenoten die hun verhaal gedaan hebben en willen vooral dat zeggen, of ze kampen met eigen onzekerheden en gevoelens. Mijn Masker Af vindt het dan ook belangrijk dat er vanuit school een mentor, vertrouwenspersoon of andere betrokkene aanwezig is bij de les.
Veranderende groepsdynamiek
De lessen hebben vaak veel impact op de deelnemers. Gertie: ‘We zien dat ze niet alleen veel betekenen voor individuele leerlingen, maar ze veranderen ook de groepsdynamiek. Samen ervaren leerlingen en docent dat het niet eng is over de onderwerpen die voorbij komen te praten. Docenten die de lessen vaker verzorgen, gaan onderling anders met elkaar om, ook hier verandert de dynamiek. Mentoren leren daarnaast veel over hun klas; ze krijgen allerlei nieuwe dingen te zien en horen van mentorleerlingen.’
Hoe gaat het écht met jou?
Als een jongere veerkrachtig genoeg is en handvatten heeft, kan deze een verlies vaak goed te boven komen. Gertie: ‘Als zo’n jongere één iemand heeft die echt luistert, waar deze alles tegen kan zeggen, dan komt die erdoorheen. Als er geen achtervang is en je weet niet hoe je met verlies kunt omgaan, dan kun je vaak nog wel even doen alsof, maar bij tegenwind gaat het dan vaak mis. Zo’n jongere doet dan bijvoorbeeld iets waar deze spijt van krijgt of loopt vast bij het studeren.’ In die gevallen zet oprechte interesse de deur open naar een gesprek. Gertie: ‘Vraag eens hoe het gaat. Nee, vraag hoe het écht gaat met de jongere. En geef daarbij aan dat je tijd hebt voor het antwoord.’
Effecten op de ontwikkeling
Het heeft effect op de ontwikkeling van het kind of de jongere als deze niet kan praten zijn gevoel. Gertie: ‘Vaak kunnen jongeren zich niet meer concentreren in de klas, want er gaan constant alarmbellen af in je hoofd: angst voor confrontaties, angst om (meer) mensen te verliezen. Soms vluchten jongeren in alcohol, gamen of verwonden ze zichzelf. Het gevoel emoties te moeten verbloemen overheerst; ze hebben het idee dat verdriet er niet mag zijn, het moet weg en gemeden worden. Als dit verdriet er wel mag zijn, kan de situatie zomaar 180 graden draaien.’
Geen gelijke kansen
Deelnemers aan de lessen en jongeren hebben allemaal hun eigen verhaal. Ze komen uit verschillende thuissituaties, hebben meer of minder steun aan ouders en zijn kwetsbaar voor invloeden van buitenaf. Gertie: ‘Ja, kansen(on)gelijkheid speelt een grote rol in het werk dat we doen: het besteedbaar inkomen van het gezin, ongelijkheid in openheid, het verschil in omgaan met problematiek, het denken in hokjes, de mogelijkheden om hulp te krijgen… het is allemaal heel belangrijk voor het mentaal welbevinden van het kind of de jongere.’ In de klas is voor leedconcurrentie geen plek: ‘Voor ons is het een niet erger dan het ander; het gaat niet om wat je meemaakt, maar om hoe je ermee omgaat. En ook hoe anderen hier dan weer mee omgaan. Het schept een band, ongeacht waar je vandaan komt.’
Een handreiking voor ouders en docenten
Begrijpend Leven is een boek en handreiking voor docenten en ouders, waarin de boot als metafoor telkens terugkomt. Via de website van Mijn Masker Af kunnen geïnteresseerden de methode bestellen, die lessen bevat en naar online filmpjes verwijst met levenslessen van bekende YouTubers. Het boek bevat daarnaast vragen over de manier waarop de deelnemer omgaat met gevoelens. Na de lessen, die onderwerpen behandelen als gevoelens, pesten, overlevingsmechanismen en oordelen worden er suggesties gedaan voor onderwerpen die het gesprek thuis of in de klas op gang kunnen brengen. In de klas beslissen docenten zelf hoeveel tijd ze nemen voor de lessen, en welke thema’s ze willen en kunnen behandelen. Voor docenten die zorgen hebben over wat de lessen kunnen oproepen onder leerlingen, biedt Mijn Masker Af ook een training aan om hiermee te leren omgaan.
Partners gezocht
Mijn Masker Af werkt vraaggestuurd en de organisatie heeft zijn maximale capaciteit bereikt. Gertie: ‘De vraag is nu nog behapbaar. We zijn met 5 coördinatoren en kennen de jongeren die we kunnen inzetten. Als de vraag groeit, hebben we geen zicht meer op wie zich meldt, weten we niet meer wat er gebeurt en kunnen er dingen misgaan.’ Gertie zou daarom graag zien dat het initiatief ‘geadopteerd’ wordt door een school of gemeente buiten de regio waarin Mijn Masker Af opereert: ‘Er ligt een blauwdruk klaar en Mijn Masker Af is op zoek naar organisaties of individuen die training willen volgen bij de stichting om daarna het initiatief op een andere locatie of in een andere regio uit te rollen.’ Ze stelt zich hierbij voor dat scholen die werken met Mijn Masker Af zelf aan de slag gaan met Begrijpend Leven: ‘We kunnen jongeren op deze scholen trainen de lessen in lagere leerjaren te begeleiden.’
Begrijpend Leven
Op Mijn Masker Af kan iedereen die geïnteresseerd is in het omgaan met verlies Begrijpend Leven bestellen. Mensen die benieuwd zijn naar de mogelijkheden Mijn Masker Af in de eigen regio vorm te gaan geven, kunnen contact opnemen met Gertie en haar collega’s via het contactformulier op de website.